ગ્રાહક સુરક્ષા દિવસ ૨૦૨૪
ગ્રાહક સુરક્ષા દિવસ દર વર્ષે ૨૪ ડિસેમ્બરના રોજ ગ્રાહકોના હક્કો અને અધિકારો અંગે જાગૃતતા લાવવા માટે ઉજવવામાં આવે છે.
- આ દિવસની ઉજવણીનું મુખ્ય કારણ એ છે કે ૧૯૮૬માં ભારતીય સંસદે “ગ્રાહક સુરક્ષા અધિનિયમ” (Consumer Protection Act, 1986) પસાર કર્યો હતો, જે ગ્રાહકોના હિતોની રક્ષા માટે ખાસ ઘડવામાં આવ્યો હતો.
ઊદેશ:
1. ગ્રાહકોના અધિકારોની જાગૃતિ: લોકોને તેમના ખરીદી સંબંધિત અધિકારો વિશે માહિતી આપવી.
2. આર્થિક શોષણ સામે રક્ષણ: વેપારીઓ અથવા સેવાપ્રદાતાઓ દ્વારા થતી છેતરપિંડી અટકાવવા માટે પગલાં લેવાના ઉપાય વિશે માર્ગદર્શન આપવું.
3. કાયદાકીય સુરક્ષા: ગ્રાહકોને તેમની ફરિયાદો માટે કાનૂની વ્યવસ્થાઓ વિશે માહિતગાર કરવી.
આ દિવસ સાથે ગ્રાહકોને તેમના મૂળભૂત 6 હક્કો, જેમ કે સલામત ઉત્પાદનો, મીઠી માહિતી, પસંદગીની સ્વતંત્રતા, ન્યાય મેળવવાનો અધિકાર, વગેરે વિશે જાગૃત કરવામાં આવે છે.
ગ્રાહક સુરક્ષા દિવસ ગ્રાહકોના હકો અને તેમની સુરક્ષાને પ્રોત્સાહિત કરવા માટે ઉજવવામાં આવે છે. તેનું મુખ્ય ઉદ્દેશ્ય લોકોને તેમની વાણિજ્યિક હિતોને જાળવવા માટે જાગૃત કરવાનું અને તેમને તેમના અધિકારો અને જવાબદારીઓ વિશે જાણકારી આપવા માટે છે.
કારણો:
1. ગ્રાહક હકોનું રક્ષણ: ગ્રાહકોને ખરાબ ગુણવત્તાવાળા માલ, ખોટી જાહેરાતો, અને ગુમરાહ કરતા વ્યવહારો સામે સુરક્ષા આપવી.
2. જાગૃતિ ફેલાવવી: ગ્રાહકોને તેમની જરૂરિયાતો અનુસાર યોગ્ય ઉત્પાદન અથવા સેવા પસંદ કરવાની તક આપવામાં મદદ કરવી.
3. વધુ સારી નીતિઓ માટે પ્રોત્સાહન: સરકાર અને કંપનીઓને ગ્રાહક-મિત્ર નીતિઓ અપનાવવા પ્રેરિત કરવી.
4. ન્યાય મેળવવાનું સાધન: ગ્રાહકોને તેમની સમસ્યાઓના નિરાકરણ માટે યોગ્ય પગલાં લેવા પ્રોત્સાહિત કરવું.
વિશેષ:
ભારતમાં, 15 માર્ચને વૈશ્વિક ગ્રાહક અધિકાર દિવસ તરીકે પણ ઉજવવામાં આવે છે, જે 1962માં અમેરિકાના પ્રમુખ જોન એફ. કેનેડીએ “ગ્રાહક હકો”ની ઘોષણા કર્યા પછી લોકપ્રિય થયો.
આ દિવસ ગ્રાહકો માટે શક્તિ અને સમાનતાના પ્રતીક તરીકે ગણાય છે.
ગ્રાહકની વ્યાખ્યા
ગ્રાહક એ વ્યક્તિ છે જે પોતાની જરૂરિયાતો અને ઇચ્છાઓની પૂર્તિ માટે વિભિન્ન વસ્તુઓ અથવા સેવાઓ ખરીદે છે, વાપરે છે અથવા ઉપભોગ કરે છે.
ગ્રાહક એટલે શું?
1. વૈધ ઉત્પાદનો/સેવાઓ ખરીદનાર:
જો કોઈ વ્યક્તિ પૈસા ચૂકવીને કોઈ વસ્તુ કે સેવા ખરીદે છે, તો તેને ગ્રાહક કહેવામાં આવે છે.
ઉદાહરણ: કોઈ દુકાન પરથી ખાદ્ય પદાર્થ ખરીદનાર.
2. ઉપભોગ કરનાર:
કોઈ વ્યક્તિ સીધી ખરીદી કર્યા વિના પણ જો કોઈ વસ્તુ અથવા સેવા વાપરે છે, તો તે પણ ગ્રાહક છે.
ઉદાહરણ: માતા-પિતા જે બાળકો માટે ખાદ્ય વસ્તુઓ ખરીદે છે, અને તે બાળકો તેને વાપરે છે.
3. અધિકાર સાથે ઉપયોગ કરનાર:
કોઈપણ વ્યક્તિ જે લોભ, છેતરપિંડી, અથવા ખોટી માહિતી વગર કોઈ વસ્તુ કે સેવાનો ઉપયોગ કરે છે.
કાયદાકીય વ્યાખ્યા
(ભારતીય ગ્રાહક સુરક્ષા અધિનિયમ, 2019 પ્રમાણે):
ગ્રાહક તે છે જે –
સંપૂર્ણ અથવા આંશિક ચુકવણી દ્વારા કોઈ માલ ખરીદે છે અથવા સેવા લે છે.
તે નફા માટે ન હોવા જોઈએ, એટલે કે વેપાર માટે ઉપયોગ કરતા વ્યાપારીઓ કે ડીલરો ગ્રાહક નથી ગણાતાં.
નોટ:ગ્રાહકને તેની ખરીદી સાથે જ કેટલાક અધિકારો મળે છે, જેમ કે ગુણવત્તા મળવી જોઈએ, મીઠી જાહેરાત ન હોવી જોઈએ, અને યોગ્ય મટ્યાના બદલામાં યોગ્ય સેવા અથવા માલ મળવો જોઈએ.
ગ્રાહકોની સમસ્યાઓ
ગ્રાહકો ઘણીવાર વિવિધ પ્રકારની સમસ્યાઓનો સામનો કરે છે. આ સમસ્યાઓનો ઉદ્દભવ ઉપભોક્તાની જાગૃક્તાના અભાવ, કંપનીઓની ઘાતકી પ્રથા, અથવા ગુણવત્તાવાળી સેવાઓ અને ઉત્પાદનોના અભાવના કારણે થાય છે.
ગ્રાહકોની મુખ્ય સમસ્યાઓ:
1. ગુણવત્તાવાળી ઉત્પાદનોનો અભાવ:
ઉત્પાદનો કે સેવાઓના ગુણવત્તા ધોરણો ઓછી હોય છે.
ખામીવાળા અથવા તૂટી ગયેલા ઉત્પાદનો ઉપલબ્ધ થાય છે.
2. ખોટી જાહેરાતો અને તથ્યોનું ગૂમરાહ કરવું:
ખોટા દાવા કરીને ગ્રાહકોને આકર્ષવામાં આવે છે.
ગ્રાહકો ખોટી અને તથ્યહીન માહિતીના શિકાર બને છે.
3. મોંઘા ભાવ:
ઉત્પાદનો કે સેવાઓ માટે અતિશય ભાવ વસુલવામાં આવે છે.
ગ્રાહકોને માર્કેટ રેટ કરતાં વધુ ચૂકવવું પડે છે.
4. ખોટી માપ અને વજન:
કિસાનમાર્કેટ અથવા થોક બજારોમાં ગ્રાહકોને ઓછું વજન આપીને છેતરપિંડી કરવામાં આવે છે.
5. બાદજ્ઞાસાર સેવા ન મળવી:
ગ્રાહકોને વેચાણ પછીની સેવા (After Sales Service) સારી રીતે ઉપલબ્ધ ન હોવી.
ઉદાહરણ: મશીન અથવા ઇલેક્ટ્રોનિક પ્રોડક્ટ માટે કેરન્ટી હોવા છતાં મફત સર્વિસ ન મળે.
6. મૂળભૂત સુરક્ષાનું અભાવ:
ખાદ્ય પદાર્થો અથવા દવાઓમાં ખોટા પદાર્થોનો ઉપયોગ.
ગ્રાહકના આરોગ્ય અને સલામતી માટે જોખમ હોય તેવા ઉત્પાદનોનું વેચાણ.
7. ડિલિવરીમાં વિલંબ અથવા ભૂલ:
ઉત્પાદન કે સેવા યોગ્ય સમયે ન મળવી.
ગ્રાહકોને ગેરમાર્ગે દોરતી સેવા કે ડિલિવરી સિસ્ટમ.
8. ચેતવણી કે લેબલની અનુપલબ્ધતા:
ઉત્પાદનો પર યોગ્ય ચેતવણી કે વિગતો ન હોવી.
ગ્રાહકોને વિવિધ રીતે શોષણનું સામનો કરવો પડે છે. તે મુખ્યત્વે વેપારીઓ, ઉત્પાદકો, અને સેવા પ્રદાતાઓ દ્વારા થાય છે, જે ગ્રાહકોની અજાણતા, નિર્ભરતા અથવા નબળાઈનો લાભ લે છે.
ગ્રાહકનું શોષણ
ગ્રાહકોના શોષણના વિવિધ રૂપો:
1. મોટા ભાવ વસુલવી (Overpricing):
ઉત્પાદનો કે સેવાઓના ચોક્કસ કિંમતો કરતાં વધુ વસૂલવામાં આવે છે.
ઉદાહરણ: સિનેમાઘરોમાં પાણીની બોટલ અથવા ખાદ્ય પદાર્થો મોંઘા ભાવે વેચાતા હોય છે.
2. ખોટી જાહેરાતો અને પ્રચાર:
ગ્રાહકોને આકર્ષવા માટે ખોટી માહિતી, દાવા અથવા અતિશયોક્તિથી ગૂમરાહ કરાય છે.
ઉદાહરણ: ક્રીમ કે શેમ્પૂમાં “તત્કાલ પરિણામ” આપવાના દાવા.
3. નકલી અને ખામીવાળા ઉત્પાદનો:
નકલી બ્રાન્ડના ઉત્પાદનો વેચવામાં આવે છે.
ખામીવાળા માલ કે જે વાપરવા યોગ્ય નથી, તે વેચવામાં આવે છે.
4. માપ અને વજનમાં છેતરપિંડી:
ઉકાળવામાં અથવા વેચવામાં ઓછું વજન કે ખોટા માપનો ઉપયોગ થાય છે.
ઉદાહરણ: દુકાનદારો દ્વારા છુપાયેલા ત્રાજવમાં ગડબડ.
5. ગુણવત્તાવાળી સેવાઓનો અભાવ:
ગ્રાહકોને વેચાણ પછીની સેવાઓ આપવામાં અવગણના થાય છે.
ઉદાહરણ: ગેરંટી હોવા છતાં મશીન અથવા ઇલેક્ટ્રોનિક ઉપકરણની મફત સર્વિસ ન મળવી.
6. ખાદ્ય પદાર્થોમાં આડપેદાશો:
ખાદ્ય પદાર્થોમાં ઝેરી પદાર્થો કે ભેળસેળ કરી વેચવામાં આવે છે.
ઉદાહરણ: દૂધમાં ડીટર્જન્ટ અથવા તેલમાં કેરોસીનનું ભેળસેળ.
7. મૂળભૂત માહિતીનો અભાવ:
ઉત્પાદનોના પેકેટ પર સંપૂર્ણ અને યોગ્ય વિગતો આપવામાં નથી આવતી.
ઉદાહરણ: ઉત્પાદનની સમગ્રી, એક્સપાયરી તારીખ, મેકિંગ ડેટ ન દર્શાવવી.
8. જોરજમાઈ વેચાણ :
ગ્રાહકને અનિચ્છિત ઉત્પાદનો અથવા સેવાઓ ખરીદવા માટે દબાણ કરવામાં આવે છે.
ઉદાહરણ: લોન આપવા માટે બિમાની પોલિસી લેવાનું બંધન.
9. ફીરજી વચન આપવું :
ગ્રાહકોને વિશેષ ઓફરો કે સ્કીમ્સના નામે ખોટા વચન આપવામાં આવે છે.
ઉદાહરણ: “તમને લકી ડ્રો દ્વારા કાર મળશે” જેવા દાવા.
10. દિલી અવ્યવસ્થા
ચુકવણી કર્યા પછી માલ કે સેવાઓની સમયસર ડિલિવરી કરવામાં નથી આવતી.
ઉદાહરણ: ઓનલાઇન ખરીદીમાં ઉત્પાદનોની વિલંબિત ડિલિવરી અથવા ખોટી વસ્તુ મળી આવે.
11. જાતિ, પીઠી કે શારીરિક નબળાઈનો લાભ લેવો:
નિર્ભર ગ્રુપ કે નબળા વર્ગના ગ્રાહકોનું વધુ શોષણ થાય છે.
ઉદાહરણ: મહિલાઓ કે વૃદ્ધો સાથે વાટાઘાટમાં ગેરલાભ લેવું.
12. કાયદાકીય અધિકારોનું ઉલ્લંઘન:
ગ્રાહકોને તેમની નીતિપ્રમાણે મળવાપાત્ર હકોથી વંચિત રાખવામાં આવે છે.
ઉદાહરણ: વળતર (રિફંડ) કે રિપ્લેસમેન્ટ ન આપવું.
ગ્રાહક શોષણને અટકાવવાના પગલાં
ગ્રાહક શોષણ અટકાવવા માટે વ્યક્તિગત સ્તરે તેમજ પ્રણાલીઓના ઉપયોગ દ્વારા પગલાં લેવાઈ શકે છે. ગ્રાહક જાગૃતિ અને કાનૂની અધિકારોનો યોગ્ય ઉપયોગ આ બાબતમાં મહત્વપૂર્ણ છે.
શોષણ અટકાવવા માટેના મુખ્ય પગલાં:
1. ગ્રાહક જાગૃતિ વધારવી:
માહિતી મેળવો: ગ્રાહકને પોતાનો અધિકાર, કાનૂની રક્ષણ અને ગ્રાહક સુરક્ષા નિયમો વિશે જાણકારી હોવી જરૂરી છે.
જાણો કે શું ખરીદી રહ્યા છો: પ્રોડક્ટ્સના લેબલ, ગુણવત્તાના પ્રમાણપત્રો (જેમ કે ISI, AGMARK, FSSAI) અને તેની મિનિમમ એક્સપાયરી તારીખ તપાસવી.
વિકલ્પોનું મૂલ્યાંકન: વિવિધ બાજારના ભાવ અને ગુણવત્તા તુલનાત્મક રીતે તપાસવી.
2. ખરીદીના પુરાવા રાખો:
હંમેશા બિલ કે રસીદ લેજો અને તે સાચવી રાખો, જેથી કોઈ સમસ્યાની સ્થિતિમાં આનો ઉપયોગ કાનૂની રીતે થઈ શકે.
ઓનલાઇન ખરીદીમાં ઈનવોઈસ અને ઓર્ડર ડિટેલ્સનું ડિજિટલ રેકોર્ડ રાખો.
3. કન્ઝ્યુમર કોર્ટમાં ફરિયાદ કરો:
ગ્રાહક સુરક્ષા કાયદા (2019) હેઠળ, ગ્રાહક જિલ્લા, રાજ્ય અથવા રાષ્ટ્રીય કન્ઝ્યુમર ફોરમમાં ફરિયાદ દાખલ કરી શકે છે.
ગ્રાહક ફોરમથી ન્યાય મેળવવા માટે રસીદ કે ખોટા ઉત્પાદનોનો પુરાવો આવશ્યક છે.
4. નકલી અને ભેળસેળવાળા માલના ઉપયોગથી બચવું:
માત્ર સાચા અને પ્રમાણિત બ્રાન્ડના ઉત્પાદનો ખરીદવા પ્રાથમિકતા આપવી.
માર્કેટમાં ઉપલબ્ધ નકલી ઉત્પાદનોને ઓળખતા શીખવું.
5. ખોટી જાહેરાત સામે સાવચેત રહો:
આકર્ષક અને ખોટા દાવાઓવાળા પ્રોડક્ટ્સને અવગણો.
જાહેરાતના દાવા સિદ્ધ કરવા માટે પુરાવાની માગણી કરો.
6. વેચાણ પછીની સેવા અંગે સજાગ રહો:
પ્રોડક્ટની વોરંટી અથવા ગેરંટી કાગળ હંમેશા સાચવી રાખો.
કોઈ સમસ્યા આવે તો તરત કંપની અથવા ડીલર સાથે સંપર્ક સાધો.
7. ડિજિટલ પ્લેટફોર્મનો ઉપયોગ:
શોષણ સામે સશક્ત થવા માટે ગ્રાહક એપ્લિકેશન્સ અથવા પોર્ટલ્સનો ઉપયોગ કરો.
નાગરિક સેવા પોર્ટલ અથવા નેશનલ કન્ઝ્યુમર હેલ્પલાઇન પર ફરિયાદ દાખલ કરો.
8. ગુણવત્તાની ચકાસણી કરવી:
કિચન પ્રોડક્ટ્સ માટે AGMARK અથવા FSSAI અને ઇલેક્ટ્રોનિક્સ માટે ISI પ્રમાણિત પ્રોડક્ટ્સ ખરીદવા પર ભાર આપો.
પેકેજ્ડ પ્રોડક્ટ્સની મેન્યુફેક્ચરિંગ અને એક્સપાયરી તારીખ તપાસવી.
9. સામુહિક જાગૃતિ:
શોષણ સામે લડવા માટે લોકપ્રશ્નો ઉઠાવવી.શોષણના કેસમાં અન્ય ગ્રાહકો સાથે જોડાઈને સામૂહિક રીતે કાર્યવાહી કરવી.
10. કાયદાકીય માર્ગદર્શન અપનાવો:
ગ્રાહક સુરક્ષા કાયદા (2019) હેઠળ હુંફાળું ભરવું, વળતર મેળવવું અથવા ખોટા ઉત્પાદનો બદલવાનું અધિકાર મેળવવું.
કોઈ ગ્રાહક એસોસિએશન અથવા ન્યાય મંચની મદદ લેવી.
ગ્રાહકોના મૂળભૂત હકો
ગ્રાહકોને તેમની સુરક્ષા અને કલ્યાણ માટે ગ્રાહક સુરક્ષા કાયદા, 2019 હેઠળ કેટલાક મૂળભૂત હકો આપવામાં આવ્યા છે. આ હકોનો ઉદ્દેશ્ય ગ્રાહકોને ગેરમાર્ગે દોરતા વ્યવહારો, અયોગ્ય સેવાઓ અને ખોટી માહિતી સામે રક્ષણ આપવો છે.
ગ્રાહકોના મૂળભૂત હકો:
1. સુરક્ષાનો હક (Right to Safety):
ખોટા ઉત્પાદનો કે સેવાઓથી પોતાના આરોગ્ય અને જીવનની સુરક્ષા મેળવવાનો હક.
ગ્રાહકને એવા ઉત્પાદનો ખરીદવા પરથી બચવું જોઈએ જે નુકસાનકારક હોય અથવા જોખમ પેદા કરે.
ઉદાહરણ: ખાદ્ય પદાર્થમાં ભેળસેળ અથવા વિસ્ફોટક ઇલેક્ટ્રોનિક ઉપકરણ.
2. માહિતી મેળવવાનો હક (Right to Information):
ઉત્પાદનો કે સેવાઓ વિશે યોગ્ય અને સંપૂર્ણ માહિતી મેળવવાનો હક.
પેકેજિંગ પર ઉત્પાદકનો પત્તો, એક્સપાયરી તારીખ, ઉત્પાદનની ગુણવત્તા, અને વપરાશ માટેના નિર્દેશો હોવા જોઈએ.
ખોટી માહિતી કે છુપાવેલી વિગતોથી બચવા માટે ગ્રાહક જાગૃત રહેવું જરૂરી છે.
3. પસંદગીનો હક (Right to Choose):
ગ્રાહકને તેમના બજેટ અને જરૂરિયાત અનુસાર ભાવ અને ગુણવત્તાના વિકલ્પોમાંથી પસંદગી કરવાનો હક.
કોઈ પણ ઉત્પાદક કે વેચનાર ગ્રાહક પર એક જ ઉત્પાદન ખરીદવા માટે દબાણ કરી શકતો નથી.
4. સાંભળવાનો હક (Right to be Heard):
ગ્રાહકોની ફરિયાદોને વ્યાજબુદ્ધિથી સાંભળવામાં આવશે અને તેનો ન્યાયસભર ઉકેલ મળશે.
કન્ઝ્યુમર ફોરમ કે કન્ઝ્યુમર કોર્ટમાં ફરિયાદ કરવા માટે ગ્રાહકને અધિકાર છે.
5. વળતર મેળવવાનો હક (Right to Redressal):
ભુલભુલા કે ખામીવાળા ઉત્પાદનો અને સેવાઓથી થયેલા નુકસાન માટે વળતર મેળવવાનો હક.
ગ્રાહકને નાણાં પરત મેળવવા, ઉત્પાદન બદલવા અથવા યોગ્ય સેવા મેળવવા માટે કાનૂની સુરક્ષા આપવામાં આવી છે.
6. ગ્રાહક શિક્ષણનો હક (Right to Consumer Education):
ગ્રાહકને તેમના હકો, જવાબદારીઓ, અને શોષણ અટકાવવા માટેની પદ્ધતિઓ અંગે જાગૃત થવાનો હક.
ગ્રાહક શૈક્ષણિક કાર્યક્રમો અને જાગૃતિ અભિયાન દ્વારા માહિતી મેળવી શકે છે.
7. જીવનના મૂલ્યનો હક (Right to Basic Needs):
દરેક ગ્રાહકને ખોરાક, વસ્ત્રો, પાણી, અને આરોગ્ય સેવાઓ જેવી મૂળભૂત જરૂરિયાતો પૂરી પાડવામાં આવે તે માટે અધિકાર છે.
8. આરોગ્યકારી વાતાવરણમાં જીવવાનો હક (Right to Healthy Environment):
એક એવું વાતાવરણ મેળવવાનો હક, જ્યાં સ્વસ્થતા, સલામતી અને શાંતિ પ્રદાન થાય.
ઉદાહરણ: પર્યાવરણને પ્રદૂષિત કરતા ઉત્પાદનોનું ઉત્પાદન અટકાવવું.
ગ્રાહકો ની ફરજો
ગ્રાહકની સાથે સાથે કેટલીક મહત્વપૂર્ણ ફરજો પણ હોય છે, જેનું પાલન કરવું એ યોગ્ય અને સશક્ત ગ્રાહક બનવા માટે જરૂરી છે. જ્યારે ગ્રાહક પોતાના હકો માટે જાગૃત રહે છે, ત્યારે તેનાથી જોડાયેલી ફરજોનું પાલન કરવાથી સમગ્ર વાણિજ્ય અને ન્યાયપ્રણાલી યોગ્ય રીતે કાર્ય કરે છે.
ગ્રાહકની મુખ્ય ફરજો:
1. ખોટી માહિતીથી બચવું:
ગ્રાહકએ કોઈપણ ઉત્પાદન કે સેવાને ખરીદતા પહેલા તેની ગુણવત્તા, કિંમત અને ઉપયોગિતાની સંપૂર્ણ માહિતી મેળવવી જોઈએ.
લેભાગુ જાહેરાતો અને ખોટા દાવાઓથી સાવચેત રહેવું.
2. ખરીદીના પુરાવા રાખવા:
હંમેશા ખરીદી માટેનું બિલ અથવા રસીદ માંગવી અને સાચવી રાખવી.
આ પુરાવા જરૂરી સમયે ન્યાય મેળવવા માટે ઉપયોગી થાય છે.
3. યોગ્ય પ્રોડક્ટ્સ પસંદ કરવી:
ગુણવત્તાવાળા ઉત્પાદનો ખરીદવા માટે ISI, AGMARK, BIS અથવા FSSAI જેવા પ્રમાણિત ચિહ્નો ધરાવતા પ્રોડક્ટ્સને પ્રાથમિકતા આપવી.
નકલી અથવા ભેળસેળવાળા ઉત્પાદનોથી બચવું.
4. ખરીદીના નિયમોનું પાલન કરવું:
ગ્રાહકે વેચનારા દ્રારા નક્કી કરેલા નિયમો અને શરતોનું પાલન કરવું.
વેચનારા સાથે વ્યવહાર કરતી વખતે નમ્ર અને જવાબદાર રહેવું.
5. કિંમતો અને શરતો સરખાવવી:
બાજારના ભાવો, ગુણવત્તા અને અન્ય પસંદગીઓની તુલના કરવી.
મોંઘા વેચાણ અથવા અનિચ્છિત ઓફરોના ચાંદમા આવે તે ટાળવું.
6. અયોગ્ય ઉપયોગથી બચવું:
ખરીદેલા માલ કે સેવાઓનો યોગ્ય ઉપયોગ કરવો.
જો માલ કે સેવા સાથે મળેલી સૂચનાઓ છે, તો તેનું પાલન કરવું.
7. કંપની કે વેચનારને યોગ્ય પ્રતિસાદ આપવો:
જો ઉત્પાદન અથવા સેવા સંબંધિત સમસ્યા હોય, તો તરત જ વિક્રેતા કે કંપનીને જાણ કરવી.
ગ્રાહકે મૌન ન રાખવું અને તેની સમસ્યાને મજબૂત રીતે રજૂ કરવી.
8. ન્યાયપ્રણાલીના ઉપયોગ માટે તૈયાર રહેવું:
ખોટા વેચાણ, ધોંખાભર્યા વ્યવહારો, અથવા ખામીવાળા માલ સામે ગ્રાહક ન્યાય મંચમાં દાવો કરવા માટે તૈયાર રહે.
વળતર માટે યોગ્ય દસ્તાવેજો અને પુરાવા સાથે તકોનો લાભ લેવું.
9. સામૂહિક હિત માટે પ્રભાવશાળી બનવું:
અન્ય ગ્રાહકોને ખોટા વેચાણ અથવા છેતરપિંડી વિશે માહિતગાર કરવી.
શોષણ સામે લોકોને જાગૃત બનાવવામાં ભાગીદાર બનવું.
10. પર્યાવરણનું ધ્યાન રાખવું:
એવા ઉત્પાદનો ખરીદો જે પર્યાવરણ માટે સુરક્ષિત હોય.
પ્લાસ્ટિક અને અન્ય પ્રદૂષણકારક વસ્તુઓનો ઉપયોગ ટાળવો.
11. નાણાંકીય મર્યાદા જાળવવી:
ખરીદી કરતા સમયે મર્યાદિત ખર્ચ કરવાની જવાબદારીનું પાલન કરવું.
લોભમાં આવીને ઓછી જરૂરીયાતવાળી વસ્તુઓ પર નાણાં વેડફવા ટાળવું.
સમાપન:
“જાગૃત ગ્રાહક” બનવું માત્ર પોતાના હકો માટે લડવું નહીં પરંતુ પોતાની ફરજોનો પણ ઊંડો અર્થ છે. જો દરેક ગ્રાહક તેની ફરજ પાલવે છે, તો બજારમાં શોષણ ટાળવામાં અને ન્યાયપ્રણાલીને સુચારૂ બનાવવા મદદ મળશે.
